Rok 2010
Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz 1952-1970
Wydawnictwa Komunikacji i Łączności 2010/2012
ISBN 978-83-206-1741-2
Od autora
Gdy
wiele lat temu rozpoczynałem zbieranie materiałów do niniejszej
publikacji, nie sądziłem, że z czasem urośnie ona do takich rozmiarów.
Napisałem tę książkę, aby „ocalić od zapomnienia” pojazdy wytwarzane w
Jelczańskich Zakładach Samochodowych –od pierwszych „prymitywnych”
nadwozi, opartych na drewnianym szkielecie, montowanych na podwoziach
samochodów ciężarowych różnych marek, poprzez samochody ciężarowe Żubr,
samochody pożarnicze i specjalne, autobusy produkowane wg
czechosłowackiej licencji oraz nieznane powszechnie prototypy różnych
pojazdów, a na samochodach ciężarowych Jelcz serii 300 i przyczepach
kończąc.
Gromadząc zdjęcia, wycinki prasowe, stare foldery Jelczańskich Zakładów Samochodowych oraz roczniki gazety zakładowej „Głos Jelcza”, spotykałem wspaniałych ludzi, którzy dzielili się ze mną swoimi wspomnieniami i wiedzą o tej fabryce.
Dzięki swojej pracy, dane było mi poznać jelczańskich konstruktorów: Bronisława Surmę, Tadeusza Barbackiego, Wiesława Czaplę, Stanisława Radomańskiego i Jana Kornickiego. Wiele interesujących wiadomości o zakładach przekazali mi mój ojciec –Jan Połomski oraz Edward Szymański, którzy przepracowali wiele lat w JZS. Pisząc materiał, opierałem się na wiedzy, umiejętnościach oraz doświadczeniu dziennikarskim współtwórców nieistniejącej dziś gazety zakładowej „Głos Jelcza” –Edwarda Bykowskiego, Michała Szczupaka, Jerzego Smyka i Bolesława Telipa. Swoją wiedzą podzielił się ze mną również jeden z pierwszych dyrektorów JZS –Feliks Otachel.
Wielką pomocą służyli mi również pracownicy Jelcza –Elżbieta Szczęśniak i Marian Zmyślony, dzięki którym mogłem zagłębić się w stare dokumenty zakładów, znaleźć ciekawe informacje lub dowiedzieć się czegoś o samochodzie na pożółkłym zdjęciu, które gdzieś zdobyłem.
Przy pracy nad publikacją historyczną człowiek poznaje rzeczy, o których wcześniej nie miał pojęcia. Dotyczy to zwłaszcza pojazdów powstałych w jednym tylko egzemplarzu, czasem nawet nieprezentowanych publicznie. Dzięki pomocy konstruktorów, byłego kustosza zakładowego muzeum –Jerzego Oleńczaka oraz fotografa zakładowego –Jana Langiewicza udało mi się opisać niektóre z nich.
Oczywiście, nie mogę nie wspomnieć o Ryszardzie Szymańskim, który wniósł ogromny wkład w powstanie tej publikacji. Jego współpraca, wiedza z zakresu motoryzacji oraz umiejętności graficzne przywróciły właściwy wygląd wielu fotografiom nadgryzionym zębem czasu.
Wielkie podziękowania kieruję również do Jerzego Kossowskiego, za jego zaufanie i możliwość sprawdzenia samego siebie.
Jeżeli o kimś zapomniałem lub pominąłem, przepraszam, gdyż nie było to zamierzone.
Niniejsza publikacja, to właśnie efekt mojej wieloletniej pracy. Nie powstałaby ona, gdyby nie pomoc, wiedza i zaufanie wielu życzliwych osób.
Gromadząc zdjęcia, wycinki prasowe, stare foldery Jelczańskich Zakładów Samochodowych oraz roczniki gazety zakładowej „Głos Jelcza”, spotykałem wspaniałych ludzi, którzy dzielili się ze mną swoimi wspomnieniami i wiedzą o tej fabryce.
Dzięki swojej pracy, dane było mi poznać jelczańskich konstruktorów: Bronisława Surmę, Tadeusza Barbackiego, Wiesława Czaplę, Stanisława Radomańskiego i Jana Kornickiego. Wiele interesujących wiadomości o zakładach przekazali mi mój ojciec –Jan Połomski oraz Edward Szymański, którzy przepracowali wiele lat w JZS. Pisząc materiał, opierałem się na wiedzy, umiejętnościach oraz doświadczeniu dziennikarskim współtwórców nieistniejącej dziś gazety zakładowej „Głos Jelcza” –Edwarda Bykowskiego, Michała Szczupaka, Jerzego Smyka i Bolesława Telipa. Swoją wiedzą podzielił się ze mną również jeden z pierwszych dyrektorów JZS –Feliks Otachel.
Wielką pomocą służyli mi również pracownicy Jelcza –Elżbieta Szczęśniak i Marian Zmyślony, dzięki którym mogłem zagłębić się w stare dokumenty zakładów, znaleźć ciekawe informacje lub dowiedzieć się czegoś o samochodzie na pożółkłym zdjęciu, które gdzieś zdobyłem.
Przy pracy nad publikacją historyczną człowiek poznaje rzeczy, o których wcześniej nie miał pojęcia. Dotyczy to zwłaszcza pojazdów powstałych w jednym tylko egzemplarzu, czasem nawet nieprezentowanych publicznie. Dzięki pomocy konstruktorów, byłego kustosza zakładowego muzeum –Jerzego Oleńczaka oraz fotografa zakładowego –Jana Langiewicza udało mi się opisać niektóre z nich.
Oczywiście, nie mogę nie wspomnieć o Ryszardzie Szymańskim, który wniósł ogromny wkład w powstanie tej publikacji. Jego współpraca, wiedza z zakresu motoryzacji oraz umiejętności graficzne przywróciły właściwy wygląd wielu fotografiom nadgryzionym zębem czasu.
Wielkie podziękowania kieruję również do Jerzego Kossowskiego, za jego zaufanie i możliwość sprawdzenia samego siebie.
Jeżeli o kimś zapomniałem lub pominąłem, przepraszam, gdyż nie było to zamierzone.
Niniejsza publikacja, to właśnie efekt mojej wieloletniej pracy. Nie powstałaby ona, gdyby nie pomoc, wiedza i zaufanie wielu życzliwych osób.
Wojciech Połomski
Jelcz-Laskowice, styczeń 2010
Spis treści
Od autora 7
Nadwozia do zabudowy 9
Wiadomości wstępne 9
Nadwozie N-103 10
Nadwozie N-104 13
Nadwozie N-110 14
Nadwozia N-220, N-222 i N-227 15
Nadwozie N-553 16
Ruchome laboratorium służby zdrowia SEO 17
Nadwozie autobusu zastępczego N-424 „stonka” 17
Nadwozie warsztatu saperskiego „APRIM” 19
Nadwozie N-103 furgon 21
Nadwozie RTG 22
Nadwozie N-559 23
Nadwozie ładowni akumulatorów czołgowych 24
Nadwozia cystern pożarniczych 26
Nadwozie z urządzeniem załadowczym 27
Nadwozie warsztatowe zamontowane na podwoziu samochodu Skoda 706 RT 28
Nadwozie sanitarki N-243 29
Nadwozie sanitarki N-444 33
Nadwozie stalowe N-116 33
Nadwozie RTG N-560 35
Samochody ciężarowe Żubr i pochodne 36
Prototypy samochodu ciężarowego Żubr A-80 oraz samochodów pochodnych 36
Samochód ciężarowy Żubr A-80 z kabiną KO 1 41
Samochód ciężarowy Żubr A-80 z kabiną KO 1A 43
Podwozie pod zabudowę Żubr A-80 P 45
Ciągnik siodłowy Żubr A-80 C 46
Prototyp samochodu skrzyniowego Żubr II 47
Samochody pożarnicze i specjalne 50
Samochód pożarniczy Jelcz 001 GSBA 2000/16 50
Samochód pożarniczy Jelcz 002 GSBM 2000/8 52
Samochód pożarniczy Jelcz 028 GSBAM 2000/8+8 54
Samochód pożarniczy Jelcz 003 GSBAM 2000/8+8 55
Ruchomy warsztat naprawczy Jelcz 574 Z 57
Prototypy samochodów ciężarowych Jelcz-LIAZ 63
Wprowadzenie 63
Prototypy wywrotek 65
Prototypy samochodów skrzyniowych 68
Zakończenie współpracy 70
Samochody ciężarowe Jelcz serii 300 74
Kabina kierowcy typu 407 74
Samochód skrzyniowy Jelcz 315 75
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz 316 77
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz 317 80
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz 318 82
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz 320 83
Prototypy pierwszych autobusów 86
Prototyp autobusu międzymiastowego Star Jot-55 86
Prototyp autobusu turystycznego Żubr A-81 Odra 88
Autobusy Jelcz-Karosa i pochodne 89
Autobus międzymiastowy Jelcz-Karosa 043 89
Autobus miejski Jelcz 272 MEX 95
Autobus turystyczny Jelcz 014/015 LUX 96
Prototyp autobusu konferencyjnego Jelcz Super 98
Prototyp autobusu przegubowego Jelcz AP-62 100
Autobus przegubowy Jelcz AP-02 102
Prototyp autobusu międzymiastowego Jelcz-Żubr 043 103
Autobus przegubowy Jelcz 021 104
Wersje eksportowe autobusów Jelcz 106
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz MAT Oławka 108
Prototyp autobusu turystycznego Odra 042 111
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz 039 116
Prototyp podwozia autobusowego Jelcz II 119
Autobus międzymiastowy Jelcz 044 119
Plany rozwojowe i poszukiwanie licencji nowego autobusu 121
Przyczepy specjalne i autobusowe 127
Prototypy pierwszych przyczep warsztatowych i sypialnych 127
Przyczepy specjalne 129
Przyczepa autobusowa Jelcz PO-1 131
Prototyp przyczepy sypialno-turystycznej Jelcz PO-1 S 134
Prototyp przyczepy autobusowej Jelcz 046 135
Prototyp przyczepy-baru Jelcz PO-1 B 135
Prototyp przyczepy autobusowej Jelcz PO-1 laboratorium 137
Przyczepy autobusowe Jelcz PO-1 dla szkół 137
Bibliografia 139
Nadwozia do zabudowy 9
Wiadomości wstępne 9
Nadwozie N-103 10
Nadwozie N-104 13
Nadwozie N-110 14
Nadwozia N-220, N-222 i N-227 15
Nadwozie N-553 16
Ruchome laboratorium służby zdrowia SEO 17
Nadwozie autobusu zastępczego N-424 „stonka” 17
Nadwozie warsztatu saperskiego „APRIM” 19
Nadwozie N-103 furgon 21
Nadwozie RTG 22
Nadwozie N-559 23
Nadwozie ładowni akumulatorów czołgowych 24
Nadwozia cystern pożarniczych 26
Nadwozie z urządzeniem załadowczym 27
Nadwozie warsztatowe zamontowane na podwoziu samochodu Skoda 706 RT 28
Nadwozie sanitarki N-243 29
Nadwozie sanitarki N-444 33
Nadwozie stalowe N-116 33
Nadwozie RTG N-560 35
Samochody ciężarowe Żubr i pochodne 36
Prototypy samochodu ciężarowego Żubr A-80 oraz samochodów pochodnych 36
Samochód ciężarowy Żubr A-80 z kabiną KO 1 41
Samochód ciężarowy Żubr A-80 z kabiną KO 1A 43
Podwozie pod zabudowę Żubr A-80 P 45
Ciągnik siodłowy Żubr A-80 C 46
Prototyp samochodu skrzyniowego Żubr II 47
Samochody pożarnicze i specjalne 50
Samochód pożarniczy Jelcz 001 GSBA 2000/16 50
Samochód pożarniczy Jelcz 002 GSBM 2000/8 52
Samochód pożarniczy Jelcz 028 GSBAM 2000/8+8 54
Samochód pożarniczy Jelcz 003 GSBAM 2000/8+8 55
Ruchomy warsztat naprawczy Jelcz 574 Z 57
Prototypy samochodów ciężarowych Jelcz-LIAZ 63
Wprowadzenie 63
Prototypy wywrotek 65
Prototypy samochodów skrzyniowych 68
Zakończenie współpracy 70
Samochody ciężarowe Jelcz serii 300 74
Kabina kierowcy typu 407 74
Samochód skrzyniowy Jelcz 315 75
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz 316 77
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz 317 80
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz 318 82
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz 320 83
Prototypy pierwszych autobusów 86
Prototyp autobusu międzymiastowego Star Jot-55 86
Prototyp autobusu turystycznego Żubr A-81 Odra 88
Autobusy Jelcz-Karosa i pochodne 89
Autobus międzymiastowy Jelcz-Karosa 043 89
Autobus miejski Jelcz 272 MEX 95
Autobus turystyczny Jelcz 014/015 LUX 96
Prototyp autobusu konferencyjnego Jelcz Super 98
Prototyp autobusu przegubowego Jelcz AP-62 100
Autobus przegubowy Jelcz AP-02 102
Prototyp autobusu międzymiastowego Jelcz-Żubr 043 103
Autobus przegubowy Jelcz 021 104
Wersje eksportowe autobusów Jelcz 106
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz MAT Oławka 108
Prototyp autobusu turystycznego Odra 042 111
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz 039 116
Prototyp podwozia autobusowego Jelcz II 119
Autobus międzymiastowy Jelcz 044 119
Plany rozwojowe i poszukiwanie licencji nowego autobusu 121
Przyczepy specjalne i autobusowe 127
Prototypy pierwszych przyczep warsztatowych i sypialnych 127
Przyczepy specjalne 129
Przyczepa autobusowa Jelcz PO-1 131
Prototyp przyczepy sypialno-turystycznej Jelcz PO-1 S 134
Prototyp przyczepy autobusowej Jelcz 046 135
Prototyp przyczepy-baru Jelcz PO-1 B 135
Prototyp przyczepy autobusowej Jelcz PO-1 laboratorium 137
Przyczepy autobusowe Jelcz PO-1 dla szkół 137
Bibliografia 139
Rok 2011
Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz 1971-1983
Wydawnictwa Komunikacji i Łączności 2011
ISBN 978-83-206-1817-4
Od autora
Pojazdami
samochodowymi produkowanymi w Jelczańskich Zakładach Samochodowych
zainteresowałem się w 1979 roku. Od tamtej pory udało mi się zgromadzić
setki zdjęć, materiałów prasowych i dokumentów dotyczących tych
zakładów. Z upływem lat zainteresowanie przerodziło się w pasję. Jej
efektem była wydana w 2010 roku książka pt. „Pojazdy samochodowe i
przyczepy Jelcz 1952–1970”, w której przedstawiłem prototypowe i seryjne
pojazdy powstałe w początkowym okresie działalności zakładów
jelczańskich – od pierwszych „prymitywnych” nadwozi o konstrukcji
opartej na drewnianym szkielecie aż do dojrzałych konstrukcyjnie
autobusów (Jelcz-Karosa) i ciężarówek (Jelcz serii 300).
Zainteresowanie tą publikacją przerosło moje najśmielsze oczekiwania. Wielu czytelników pisało do mnie, gratulując debiutu, pytając nie tylko o dalszy ciąg, lecz także o wiele szczegółowych zagadnień. Najczęstsze pytania dotyczyły rozbudowy zakładów, samochodów ciężarowych powstałych w okresie współpracy JZS z austriacką firmą Steyr, autobusów produkowanych wg licencji francuskiej firmy Berliet i liczby pojazdów wyprodukowanych w poszczególnych latach.
Postanowiłem więc zaspokoić ciekawość Czytelników w niniejszej, drugiej monografii, w której opisałem kolejny okres produkcji pojazdów w Jelczańskich Zakładach Samochodowych. Lata 1971–1983 to czas dynamicznego rozwoju technicznego, rozbudowy zakładów, współpracy z firmami Berliet i Steyr, dającej szansę produkcji pojazdów samochodowych na dobrym światowym poziomie. Według wielu były to najlepsze lata w historii zakładów z Jelcza koło Oławy.
Z produkcją związane były wydarzenia mające bezpośredni wpływ na rozwój, ilość i jakość wytwarzanych pojazdów. Najważniejsze z nich przedstawiono w niniejszej książce. Zarządzenia i decyzje, które zapadały na najwyższych szczeblach, decydowały o produkcji, zakupie licencji i rozbudowie Jelczańskich Zakładów Samochodowych. Czy zawsze były słuszne i przemyślane? Historia zakładów to jednak nie tylko produkcja pojazdów, rozbudowa, inwestycje oraz licencje. To również liczne ciekawostki historyczne związane z istnieniem zakładów.
Pisząc tę publikację w dużej mierze korzystałem z własnego archiwum, gromadzonego przez wiele lat. W niektórych sprawach okazywało się ono niewystarczające. Pisałem do wielu krajowych i zagranicznych instytucji oraz archiwów z prośbą o materiały związane z pojazdami wyprodukowanymi w Jelczu. Nawiązałem wiele kontaktów z pasjonatami polskiej motoryzacji, którym także zależy na ocaleniu od zapomnienia historii polskiej motoryzacji. W ten sposób udało mi się zebrać zdjęcia, materiały prasowe i dane techniczne pojazdów opisanych w tej publikacji. Dzięki pomocy takich ludzi, jak Janusz Bosakirski, Jan Kornicki, Michał Kowalczyk, Jarosław Ozdoba, Jacek Pudło, Stanisław Radomański, Łukasz Supel, Arkadiusz Tasior i Jacek Warczek, poznałem oraz mogłem opisać kilka prototypowych szerzej nieznanych konstrukcji.
Podczas pracy nad książką w odniesieniu do niektórych pojazdów spotykałem wiele sprzecznych informacji. Wątpliwości dotyczyły najczęściej daty powstania pojazdu i danych technicznych. Niewątpliwą zagadkę stanowiły prototypy autobusów – międzymiastowego i turystycznego, wykonane przez firmę Berliet specjalnie dla Polski w latach siedemdziesiątych. Dzięki pomocy pani Anne Carričre, pracującej w Fundacji Berlieta, udało mi się pozyskać kopie dokumentów dotyczące opracowanych i zbudowanych we Francji autobusów wchodzących w skład „sagi PR 110”.
Podobne rozbieżności występowały również w odniesieniu do okresu współpracy JZS z firmą Steyr. Mnogość powstałych w tym czasie prototypów samochodów ciężarowych stanowiła nie lada wyzwanie, jeśli wziąć pod uwagę tylko zebranie podstawowych danych technicznych. Starałem się korzystać z najbardziej wiarygodnych źródeł. Czasami udało mi się dotrzeć również do ludzi, którzy pamiętali szczegóły konstrukcyjne samochodów budzących wątpliwości. Dzięki ich życzliwej pomocy opisy tych pojazdów mogły być wiarygodne i pełniejsze.
Największe trudności sprawiło mi zebranie informacji na temat pojazdów oraz nadwozi specjalnych produkowanych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych na zamówienie Ministerstwa Obrony Narodowej i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Produkcja tych pojazdów, szczegóły techniczne, dokumentacja oraz liczba wyprodukowanych pojazdów były bowiem objęte tajemnicą. Za czasów PRL-u każda konstrukcja wykonana na potrzeby milicji lub wojska była objęta klauzulą „tajne”. Doskonałym przykładem jest armatka wodna „Hydromil II” produkowana w Fabryce Samochodów Specjalizowanych w Kielcach na specjalnie przygotowanym podwoziu samochodu Jelcz P 420. Przez wiele lat także w JZS produkowano nadwozia dla wojska. Zabudowywano je na podwoziach trzyosiowych terenowych samochodów Tatra 148. Także ta produkcja była objęta tajemnicą i nie pozostała po niej żadna dokumentacja.
Lecz czym byłby tekst bez ilustracji? W niniejszej bogato ilustrowanej publikacji wiele fotografii pochodzi z zakładowego archiwum jelczańskiej fabryki oraz z archiwów osób prywatnych. Wykonywali je w większości pracownicy zakładów. Jelczańscy fotografowie, oprócz zdjęć jelczańskich wyrobów, dokumentowali rozbudowę zakładów, inwestycje, imprezy zakładowe oraz wystawy. Wykonane zdjęcia publikowano w zakładowej gazecie „Głos Jelcza”, trafiały także do archiwum zakładowego i jelczańskiej Izby Pamięci, przekształconej w latach osiemdziesiątych w Muzeum Zakładowe. Zdjęcia jelczańskich fotografów publikowano również w prasie z tamtych lat. W tym miejscu chciałbym przypomnieć nazwiska ludzi, którzy dokumentowali działalność JZS. Do grona jelczańskich fotografów należeli: Jan Janota, Marek Koch, Alicja Konopka, Jan Langiewicz, Zdzisław Maj, Eugeniusz Pastenaci, Jolanta Pietrzyk, Stanisława Sokołowska, Zygmunt Szczepanik i Stanisław Żak. Pragnę Im serdecznie podziękować.
Niektóre z publikowanych zdjęć mają po 40 i więcej lat, więc czas odcisnął na nich swoje piętno. Pożółkłe, czasem zniszczone, początkowo nie zachęcały do wykorzystania w książce. Jednakże dzięki współczesnej technice możliwe było przywrócenie im dawnego blasku. Zajął się tym Ryszard Szymański. Dzięki Jego pomocy, wymagającej wielu godzin żmudnej pracy, liczne fotografie odzyskały dawny wygląd.
Wieloletnia działalność produkcyjna Jelczańskich Zakładów Samochodowych ukierunkowana była głównie na produkcję czterech podstawowych rodzajów pojazdów samochodowych: autobusów, samochodów ciężarowych, samochodów pożarniczych i samochodów specjalnych. W ofercie handlowej fabryki znajdowały się wyroby powstające w kooperacji z innymi producentami pojazdów użytkowych w Polsce. Do głównych kooperantów JZS przez wiele lat należały: Fabryka Samochodów Ciężarowych „STAR” w Starachowicach i Fabryka Samochodów Specjalizowanych „Polmo-SHL” w Kielcach. W pewnym okresie starano się również rozwinąć produkcję kooperacyjną z Sanocką Fabryką Autobusów „Autosan” i jugosłowiańskimi zakładami Tovarna Avtomobilov in Motorjev Maribor (TAM) – zakończyły się one jednak wykonaniem zaledwie kilku prototypów autobusów.
Mam nadzieję, że niniejsza książka, stanowiąca kontynuację pierwszej publikacji na temat pojazdów samochodowych Jelcz z początkowego okresu produkcji (1952–1970), zaspokoi oczekiwania Czytelników i wypełni lukę informacyjną w odniesieniu do pojazdów samochodowych Jelcz produkowanych w latach 1971–1983.
Zainteresowanie tą publikacją przerosło moje najśmielsze oczekiwania. Wielu czytelników pisało do mnie, gratulując debiutu, pytając nie tylko o dalszy ciąg, lecz także o wiele szczegółowych zagadnień. Najczęstsze pytania dotyczyły rozbudowy zakładów, samochodów ciężarowych powstałych w okresie współpracy JZS z austriacką firmą Steyr, autobusów produkowanych wg licencji francuskiej firmy Berliet i liczby pojazdów wyprodukowanych w poszczególnych latach.
Postanowiłem więc zaspokoić ciekawość Czytelników w niniejszej, drugiej monografii, w której opisałem kolejny okres produkcji pojazdów w Jelczańskich Zakładach Samochodowych. Lata 1971–1983 to czas dynamicznego rozwoju technicznego, rozbudowy zakładów, współpracy z firmami Berliet i Steyr, dającej szansę produkcji pojazdów samochodowych na dobrym światowym poziomie. Według wielu były to najlepsze lata w historii zakładów z Jelcza koło Oławy.
Z produkcją związane były wydarzenia mające bezpośredni wpływ na rozwój, ilość i jakość wytwarzanych pojazdów. Najważniejsze z nich przedstawiono w niniejszej książce. Zarządzenia i decyzje, które zapadały na najwyższych szczeblach, decydowały o produkcji, zakupie licencji i rozbudowie Jelczańskich Zakładów Samochodowych. Czy zawsze były słuszne i przemyślane? Historia zakładów to jednak nie tylko produkcja pojazdów, rozbudowa, inwestycje oraz licencje. To również liczne ciekawostki historyczne związane z istnieniem zakładów.
Pisząc tę publikację w dużej mierze korzystałem z własnego archiwum, gromadzonego przez wiele lat. W niektórych sprawach okazywało się ono niewystarczające. Pisałem do wielu krajowych i zagranicznych instytucji oraz archiwów z prośbą o materiały związane z pojazdami wyprodukowanymi w Jelczu. Nawiązałem wiele kontaktów z pasjonatami polskiej motoryzacji, którym także zależy na ocaleniu od zapomnienia historii polskiej motoryzacji. W ten sposób udało mi się zebrać zdjęcia, materiały prasowe i dane techniczne pojazdów opisanych w tej publikacji. Dzięki pomocy takich ludzi, jak Janusz Bosakirski, Jan Kornicki, Michał Kowalczyk, Jarosław Ozdoba, Jacek Pudło, Stanisław Radomański, Łukasz Supel, Arkadiusz Tasior i Jacek Warczek, poznałem oraz mogłem opisać kilka prototypowych szerzej nieznanych konstrukcji.
Podczas pracy nad książką w odniesieniu do niektórych pojazdów spotykałem wiele sprzecznych informacji. Wątpliwości dotyczyły najczęściej daty powstania pojazdu i danych technicznych. Niewątpliwą zagadkę stanowiły prototypy autobusów – międzymiastowego i turystycznego, wykonane przez firmę Berliet specjalnie dla Polski w latach siedemdziesiątych. Dzięki pomocy pani Anne Carričre, pracującej w Fundacji Berlieta, udało mi się pozyskać kopie dokumentów dotyczące opracowanych i zbudowanych we Francji autobusów wchodzących w skład „sagi PR 110”.
Podobne rozbieżności występowały również w odniesieniu do okresu współpracy JZS z firmą Steyr. Mnogość powstałych w tym czasie prototypów samochodów ciężarowych stanowiła nie lada wyzwanie, jeśli wziąć pod uwagę tylko zebranie podstawowych danych technicznych. Starałem się korzystać z najbardziej wiarygodnych źródeł. Czasami udało mi się dotrzeć również do ludzi, którzy pamiętali szczegóły konstrukcyjne samochodów budzących wątpliwości. Dzięki ich życzliwej pomocy opisy tych pojazdów mogły być wiarygodne i pełniejsze.
Największe trudności sprawiło mi zebranie informacji na temat pojazdów oraz nadwozi specjalnych produkowanych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych na zamówienie Ministerstwa Obrony Narodowej i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Produkcja tych pojazdów, szczegóły techniczne, dokumentacja oraz liczba wyprodukowanych pojazdów były bowiem objęte tajemnicą. Za czasów PRL-u każda konstrukcja wykonana na potrzeby milicji lub wojska była objęta klauzulą „tajne”. Doskonałym przykładem jest armatka wodna „Hydromil II” produkowana w Fabryce Samochodów Specjalizowanych w Kielcach na specjalnie przygotowanym podwoziu samochodu Jelcz P 420. Przez wiele lat także w JZS produkowano nadwozia dla wojska. Zabudowywano je na podwoziach trzyosiowych terenowych samochodów Tatra 148. Także ta produkcja była objęta tajemnicą i nie pozostała po niej żadna dokumentacja.
Lecz czym byłby tekst bez ilustracji? W niniejszej bogato ilustrowanej publikacji wiele fotografii pochodzi z zakładowego archiwum jelczańskiej fabryki oraz z archiwów osób prywatnych. Wykonywali je w większości pracownicy zakładów. Jelczańscy fotografowie, oprócz zdjęć jelczańskich wyrobów, dokumentowali rozbudowę zakładów, inwestycje, imprezy zakładowe oraz wystawy. Wykonane zdjęcia publikowano w zakładowej gazecie „Głos Jelcza”, trafiały także do archiwum zakładowego i jelczańskiej Izby Pamięci, przekształconej w latach osiemdziesiątych w Muzeum Zakładowe. Zdjęcia jelczańskich fotografów publikowano również w prasie z tamtych lat. W tym miejscu chciałbym przypomnieć nazwiska ludzi, którzy dokumentowali działalność JZS. Do grona jelczańskich fotografów należeli: Jan Janota, Marek Koch, Alicja Konopka, Jan Langiewicz, Zdzisław Maj, Eugeniusz Pastenaci, Jolanta Pietrzyk, Stanisława Sokołowska, Zygmunt Szczepanik i Stanisław Żak. Pragnę Im serdecznie podziękować.
Niektóre z publikowanych zdjęć mają po 40 i więcej lat, więc czas odcisnął na nich swoje piętno. Pożółkłe, czasem zniszczone, początkowo nie zachęcały do wykorzystania w książce. Jednakże dzięki współczesnej technice możliwe było przywrócenie im dawnego blasku. Zajął się tym Ryszard Szymański. Dzięki Jego pomocy, wymagającej wielu godzin żmudnej pracy, liczne fotografie odzyskały dawny wygląd.
Wieloletnia działalność produkcyjna Jelczańskich Zakładów Samochodowych ukierunkowana była głównie na produkcję czterech podstawowych rodzajów pojazdów samochodowych: autobusów, samochodów ciężarowych, samochodów pożarniczych i samochodów specjalnych. W ofercie handlowej fabryki znajdowały się wyroby powstające w kooperacji z innymi producentami pojazdów użytkowych w Polsce. Do głównych kooperantów JZS przez wiele lat należały: Fabryka Samochodów Ciężarowych „STAR” w Starachowicach i Fabryka Samochodów Specjalizowanych „Polmo-SHL” w Kielcach. W pewnym okresie starano się również rozwinąć produkcję kooperacyjną z Sanocką Fabryką Autobusów „Autosan” i jugosłowiańskimi zakładami Tovarna Avtomobilov in Motorjev Maribor (TAM) – zakończyły się one jednak wykonaniem zaledwie kilku prototypów autobusów.
Mam nadzieję, że niniejsza książka, stanowiąca kontynuację pierwszej publikacji na temat pojazdów samochodowych Jelcz z początkowego okresu produkcji (1952–1970), zaspokoi oczekiwania Czytelników i wypełni lukę informacyjną w odniesieniu do pojazdów samochodowych Jelcz produkowanych w latach 1971–1983.
Jelcz-Laskowice, styczeń 2011
Wojciech Połomski
Spis treści
Od autora 8
Wprowadzenie 11
Rozwój zakładów jelczańskich w latach 1971–1983 11
Licencja firmy Berliet 14
Współpraca z firmą Steyr 25
Współpraca polsko-jugosłowiańska 31
Znaki firmowe i napisy umieszczane na pojazdach Jelcz 32
Produkcja pojazdów samochodowych Jelcz w latach 1952–1983 33
Produkcja eksportowa 35
Działalność remontowa 37
Informacje uzupełniające 37
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 300 M 39
Wiadomości wstępne 39
Kabina kierowcy typu 113 45
Samochód skrzyniowy Jelcz 315 M 48
Podwozie pod zabudowę Jelcz P 315 M 50
Samochód skrzyniowy Jelcz 316 M z osią wleczoną 55
Ciągnik siodłowy Jelcz 317/317 D 59
Podwozie pod wywrotkę Jelcz W 317 64
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz 315 TW 44 67
Prace rozwojowe nad kabiną typu 113 68
Kabina kierowcy typu 113 K 69
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 320 72
Wiadomości wstępne 72
Samochód skrzyniowy Jelcz 325 74
Samochód skrzyniowy Jelcz 325 D/H 75
Podwozia pod zabudowę Jelcz P 325 79
Samochód skrzyniowy Jelcz 326/326 Dz z osią wleczoną 82
Ciągnik siodłowy Jelcz 327 Dz 84
Podsumowanie 85
Pojazdy Jelcz wykorzystujące konstrukcję podwozia Steyr 1490 86
Wiadomości wstępne 86
Prototypy kabin 136 i 134 87
Samochód samowyładowczy Jelcz-Steyr W 640 JS 91
Podwozie pod zabudowę Jelcz W 640 95
Samochód samowyładowczy Jelcz-SHL 3W 640–825 98
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz-Steyr C 640 102
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 420 105
Podwozie pod zabudowę Jelcz P 420 108
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 420 111
Prototyp podwozia Jelcz W 420 – Jelcz 3W 420–827 113
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 640 115
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 640 117
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz Steyr C 640 JS 119
Prototyp ciągnika balastowego Jelcz-Steyr CB 640/641 JS 121
Prototyp samochodu samowyładowczego Jelcz W 640 123
Pojazdy Jelcz wykorzystujące konstrukcję podwozia Steyr 1491 125
Wiadomości wstępne 125
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 620 z osią wleczoną 126
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 641 127
Prototyp samochodu samowyładowczego Jelcz W 641 129
Prototyp ciągnika balastowego Jelcz CB 641 130
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 421 133
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 410 136
Wiadomości wstępne 136
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 D Turbo 138
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 416 D 140
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 620 D 142
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 P 145
Samochody pożarnicze 147
Samochód pożarniczy Jelcz 004 GBA 6/32 147
Samochód pożarniczy Jelcz 004 M GCBA 6/32 152
Samochód pożarniczy Jelcz 005 GBA 2,5/16 154
Samochód pożarniczy Jelcz 005 M GBA 2,5/16 159
Samochód pożarniczy Jelcz 006/1 GCBA 11/45 – prototyp I 162
Samochód pożarniczy Jelcz 006/2 GCBA 11/45 – prototyp II 164
Samochód pożarniczy Jelcz 007 GBAM 2,3/16/8 166
Samochód pożarniczy Jelcz 008 GBM 2,5/8 168
Samochody specjalizowane i nadwozia specjalne 171
Nadwozie bazowe N-117 AUM 171
Nadwozie N-541 176
Samochód warsztatowy Jelcz 713/WN 713 180
Wolnostojące nadwozie warsztatowe Jelcz 713 II 182
Samochód warsztatowy Jelcz 716 183
Nadwozia N-760, N-761 i N-762 na podwoziu samochodu Tatra 148 PPR-15VN 186
Autobusy Jelcz-Berliet i pochodne 191
Autobus miejski Berliet PR 100 191
Prototyp autobusu miejskiego Berliet PR 110 Urbain 194
Prototyp autobusu międzymiastowego Berliet PR 110 Ligne 199
Prototyp autobusu turystycznego Berliet PR 110 Tourisme 202
Autobus miejski Jelcz-Berliet PR 100 206
Autobus miejski Jelcz-Berliet PR 110 Urbain 209
Prototyp autobusu lokalnego Jelcz-Berliet PR 110 L 221
Prototyp autobusu socjalnego Jelcz 080 224
Autobus międzymiastowy Jelcz PR 110 IL 231
Prototyp autobusu międzymiastowego Jelcz PR 110 I 234
Prototyp autobusu Jelcz 081 236
Prototyp autobusu dalekobieżnego Jelcz PR 110 T/120 D 238
Prototyp trolejbusu Jelcz 120.01 ET (PR 110 UET) 240
Prototyp przyczepy autobusowej Jelcz P 080 243
Autobusy produkowane we współpracy z Jugosławią 246
Autobusy Jelcz-TAM 246
Autobus przegubowy Ikarus IK 160 P 247
Pojazdy powstałe w kooperacji 250
Wiadomości wstępne 250
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz-Autosan H 110–30/H 90 250
Prototyp autobusu ewakuacyjnego Jelcz-Autosan PR 110 IL 254
Prototyp autobusu elektrycznego Jelcz-Berliet PR 100/E 256
Prototyp trolejbusu Jelcz-Berliet PR 100 E 258
Prototyp trolejbusu Jelcz-Berliet PR 110 UE 260
Samochód Hydromil II typu A3–515 262
Prototyp przyczepy autobusowej PT4 270
Epilog 273
Bibliografia 282
Wprowadzenie 11
Rozwój zakładów jelczańskich w latach 1971–1983 11
Licencja firmy Berliet 14
Współpraca z firmą Steyr 25
Współpraca polsko-jugosłowiańska 31
Znaki firmowe i napisy umieszczane na pojazdach Jelcz 32
Produkcja pojazdów samochodowych Jelcz w latach 1952–1983 33
Produkcja eksportowa 35
Działalność remontowa 37
Informacje uzupełniające 37
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 300 M 39
Wiadomości wstępne 39
Kabina kierowcy typu 113 45
Samochód skrzyniowy Jelcz 315 M 48
Podwozie pod zabudowę Jelcz P 315 M 50
Samochód skrzyniowy Jelcz 316 M z osią wleczoną 55
Ciągnik siodłowy Jelcz 317/317 D 59
Podwozie pod wywrotkę Jelcz W 317 64
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz 315 TW 44 67
Prace rozwojowe nad kabiną typu 113 68
Kabina kierowcy typu 113 K 69
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 320 72
Wiadomości wstępne 72
Samochód skrzyniowy Jelcz 325 74
Samochód skrzyniowy Jelcz 325 D/H 75
Podwozia pod zabudowę Jelcz P 325 79
Samochód skrzyniowy Jelcz 326/326 Dz z osią wleczoną 82
Ciągnik siodłowy Jelcz 327 Dz 84
Podsumowanie 85
Pojazdy Jelcz wykorzystujące konstrukcję podwozia Steyr 1490 86
Wiadomości wstępne 86
Prototypy kabin 136 i 134 87
Samochód samowyładowczy Jelcz-Steyr W 640 JS 91
Podwozie pod zabudowę Jelcz W 640 95
Samochód samowyładowczy Jelcz-SHL 3W 640–825 98
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz-Steyr C 640 102
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 420 105
Podwozie pod zabudowę Jelcz P 420 108
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 420 111
Prototyp podwozia Jelcz W 420 – Jelcz 3W 420–827 113
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 640 115
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 640 117
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz Steyr C 640 JS 119
Prototyp ciągnika balastowego Jelcz-Steyr CB 640/641 JS 121
Prototyp samochodu samowyładowczego Jelcz W 640 123
Pojazdy Jelcz wykorzystujące konstrukcję podwozia Steyr 1491 125
Wiadomości wstępne 125
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 620 z osią wleczoną 126
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 641 127
Prototyp samochodu samowyładowczego Jelcz W 641 129
Prototyp ciągnika balastowego Jelcz CB 641 130
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 421 133
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 410 136
Wiadomości wstępne 136
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 D Turbo 138
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 416 D 140
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 620 D 142
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 P 145
Samochody pożarnicze 147
Samochód pożarniczy Jelcz 004 GBA 6/32 147
Samochód pożarniczy Jelcz 004 M GCBA 6/32 152
Samochód pożarniczy Jelcz 005 GBA 2,5/16 154
Samochód pożarniczy Jelcz 005 M GBA 2,5/16 159
Samochód pożarniczy Jelcz 006/1 GCBA 11/45 – prototyp I 162
Samochód pożarniczy Jelcz 006/2 GCBA 11/45 – prototyp II 164
Samochód pożarniczy Jelcz 007 GBAM 2,3/16/8 166
Samochód pożarniczy Jelcz 008 GBM 2,5/8 168
Samochody specjalizowane i nadwozia specjalne 171
Nadwozie bazowe N-117 AUM 171
Nadwozie N-541 176
Samochód warsztatowy Jelcz 713/WN 713 180
Wolnostojące nadwozie warsztatowe Jelcz 713 II 182
Samochód warsztatowy Jelcz 716 183
Nadwozia N-760, N-761 i N-762 na podwoziu samochodu Tatra 148 PPR-15VN 186
Autobusy Jelcz-Berliet i pochodne 191
Autobus miejski Berliet PR 100 191
Prototyp autobusu miejskiego Berliet PR 110 Urbain 194
Prototyp autobusu międzymiastowego Berliet PR 110 Ligne 199
Prototyp autobusu turystycznego Berliet PR 110 Tourisme 202
Autobus miejski Jelcz-Berliet PR 100 206
Autobus miejski Jelcz-Berliet PR 110 Urbain 209
Prototyp autobusu lokalnego Jelcz-Berliet PR 110 L 221
Prototyp autobusu socjalnego Jelcz 080 224
Autobus międzymiastowy Jelcz PR 110 IL 231
Prototyp autobusu międzymiastowego Jelcz PR 110 I 234
Prototyp autobusu Jelcz 081 236
Prototyp autobusu dalekobieżnego Jelcz PR 110 T/120 D 238
Prototyp trolejbusu Jelcz 120.01 ET (PR 110 UET) 240
Prototyp przyczepy autobusowej Jelcz P 080 243
Autobusy produkowane we współpracy z Jugosławią 246
Autobusy Jelcz-TAM 246
Autobus przegubowy Ikarus IK 160 P 247
Pojazdy powstałe w kooperacji 250
Wiadomości wstępne 250
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz-Autosan H 110–30/H 90 250
Prototyp autobusu ewakuacyjnego Jelcz-Autosan PR 110 IL 254
Prototyp autobusu elektrycznego Jelcz-Berliet PR 100/E 256
Prototyp trolejbusu Jelcz-Berliet PR 100 E 258
Prototyp trolejbusu Jelcz-Berliet PR 110 UE 260
Samochód Hydromil II typu A3–515 262
Prototyp przyczepy autobusowej PT4 270
Epilog 273
Bibliografia 282
Rok 2013
Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz 1984-1989
Wydawnictwa Komunikacji i Łączności 2013
ISBN 978-83-206-1922-5
http://www.wkl.com.pl/fragmenty_ksiazek/1396_978_83_206_1922_5_jelcz_1984_1989.pdf
http://www.wkl.com.pl/fragmenty_ksiazek/1396_978_83_206_1922_5_jelcz_1984_1989.pdf
Od autora
Przed
Państwem trzecia część publikacji traktującej o pojazdach marki Jelcz.
Omówiony w niej blisko sześcioletni okres działalności kończy się w roku
1989. Roku przełomowym dla naszego kraju. Przemiany
społeczno-ekonomiczno-gospodarcze, które wówczas zaistniały spowodowały,
iż wiele przedsiębiorstw branży motoryzacyjnej, w tym oczywiście JZS,
zweryfikowało swoje pierwotne plany rozwojowe. Jest to więc publikacja
opisująca konstrukcje samochodowe powstałe u schyłku Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej.
Utworzone w marcu 1952 roku przedsiębiorstwo, w małej wiosce o nazwie Jelcz pod Wrocławiem, z upływem lat stało się jednym z największych przedsiębiorstw w Polsce, produkującym tabor najcięższy: wielkopojemne autobusy i samochody ciężarowe dużej ładowności. Trzecią dziedziną produkcji fabryki stały się samochody specjalistyczne: warsztaty naprawcze i samochody pożarnicze, których zakłady w Jelczu, przez wiele lat były największym producentem. Mijające lata sprawiły, że JZS rozrosły się do bardzo dużych rozmiarów, z własnym zapleczem szkoleniowym, transportowym, mieszkalnym, żywieniowym itp. Nade wszystko jednak potencjał tej fabryki stanowili wspaniali ludzie: inżynierowie, konstruktorzy, technolodzy i zwykli pracownicy, o których nie mówi się często, a którzy urzeczywistniali pracą własnych rąk projekty stworzone m.in. w Ośrodku Badawczo-Konstrukcyjnym JZS „Jelcz”. Przez wiele lat działalności przedsiębiorstwa, jego produkcja oraz rozwój były określane z jednej strony gospodarką centralnego planowania, z drugiej zaś ówczesnymi warunkami i możliwościami, które stwarzali kooperanci. Mimo tych ograniczeń starano się rozwijać konstrukcję produkowanych pojazdów. Głównie z tego powodu jelczańskie samochody ciężarowe dwukrotnie uczestniczyły w maratonie Paryż – Dakar. Także dwukrotnie samochody z Jelcza stawały na linii startu wyścigów rozgrywanych na węgierskim torze Hungaroring. To, czego nie udało się osiągnąć podczas wymienionych startów (ukończenia rajdów i zwycięstwa), jelczańskie załogi fabryczne osiągały wielokrotnie podczas ponad dziesięciu zorganizowanych edycji, rozgrywanego w kraju rajdu samochodów ciężarowych „Jelcz-Rally”. Organizowany od 1986 roku rajd był jedyną tego typu imprezą w krajach RWPG, gromadzącą z czasem na listach startowych znane międzynarodowe załogi.
Opisując historię fabryki nie sposób jest nie wspomnieć o jej udziale w rozbudowie Oławy, Laskowic Oławskich i Jelcza. Warto także wspomnieć o znaczącym udziale „jelczan” w procesie miastotwórczym, dzięki któremu w 1987 roku Polska wzbogaciła się o kolejne miasto: Jelcz-Laskowice. Dziś, według wielu potocznie wyrażanych opinii, jest to „najtrwalszy produkt Jelczańskich Zakładów Samochodowych”.
Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku objawił się w naszym kraju wieloma przemianami społeczno-gospodarczymi. Początek lat dziewięćdziesiątych na zawsze będzie się kojarzył jelczanom z pojęciami: restrukturyzacja, prywatyzacja, inwestor strategiczny oraz zwolnienia grupowe. Znacząco spadła wówczas produkcja, zamówienia, skurczył się rynek zbytu, do Polski masowo sprowadzano używane pojazdy z zagranicy, przyczyniając się tym samym do spadku zainteresowania potencjalnych klientów wyrobami rodzimego przemysłu motoryzacyjnego. Według wielu powtarzanych dziś opinii, największy rozwój pojazdów produkowanych w JZS miał miejsce w latach osiemdziesiątych XX wieku. Konstrukcje wówczas opracowane, szczególnie w drugiej połowie tego dziesięciolecia, z powodzeniem były wprowadzane do produkcji w początkach lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Były to już pojazdy konstrukcyjnie i jakościowo dostosowane do panujących wówczas realiów ekonomiczno-gospodarczych oraz wymagań indywidualnych użytkowników.
Utworzone w marcu 1952 roku przedsiębiorstwo, w małej wiosce o nazwie Jelcz pod Wrocławiem, z upływem lat stało się jednym z największych przedsiębiorstw w Polsce, produkującym tabor najcięższy: wielkopojemne autobusy i samochody ciężarowe dużej ładowności. Trzecią dziedziną produkcji fabryki stały się samochody specjalistyczne: warsztaty naprawcze i samochody pożarnicze, których zakłady w Jelczu, przez wiele lat były największym producentem. Mijające lata sprawiły, że JZS rozrosły się do bardzo dużych rozmiarów, z własnym zapleczem szkoleniowym, transportowym, mieszkalnym, żywieniowym itp. Nade wszystko jednak potencjał tej fabryki stanowili wspaniali ludzie: inżynierowie, konstruktorzy, technolodzy i zwykli pracownicy, o których nie mówi się często, a którzy urzeczywistniali pracą własnych rąk projekty stworzone m.in. w Ośrodku Badawczo-Konstrukcyjnym JZS „Jelcz”. Przez wiele lat działalności przedsiębiorstwa, jego produkcja oraz rozwój były określane z jednej strony gospodarką centralnego planowania, z drugiej zaś ówczesnymi warunkami i możliwościami, które stwarzali kooperanci. Mimo tych ograniczeń starano się rozwijać konstrukcję produkowanych pojazdów. Głównie z tego powodu jelczańskie samochody ciężarowe dwukrotnie uczestniczyły w maratonie Paryż – Dakar. Także dwukrotnie samochody z Jelcza stawały na linii startu wyścigów rozgrywanych na węgierskim torze Hungaroring. To, czego nie udało się osiągnąć podczas wymienionych startów (ukończenia rajdów i zwycięstwa), jelczańskie załogi fabryczne osiągały wielokrotnie podczas ponad dziesięciu zorganizowanych edycji, rozgrywanego w kraju rajdu samochodów ciężarowych „Jelcz-Rally”. Organizowany od 1986 roku rajd był jedyną tego typu imprezą w krajach RWPG, gromadzącą z czasem na listach startowych znane międzynarodowe załogi.
Opisując historię fabryki nie sposób jest nie wspomnieć o jej udziale w rozbudowie Oławy, Laskowic Oławskich i Jelcza. Warto także wspomnieć o znaczącym udziale „jelczan” w procesie miastotwórczym, dzięki któremu w 1987 roku Polska wzbogaciła się o kolejne miasto: Jelcz-Laskowice. Dziś, według wielu potocznie wyrażanych opinii, jest to „najtrwalszy produkt Jelczańskich Zakładów Samochodowych”.
Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku objawił się w naszym kraju wieloma przemianami społeczno-gospodarczymi. Początek lat dziewięćdziesiątych na zawsze będzie się kojarzył jelczanom z pojęciami: restrukturyzacja, prywatyzacja, inwestor strategiczny oraz zwolnienia grupowe. Znacząco spadła wówczas produkcja, zamówienia, skurczył się rynek zbytu, do Polski masowo sprowadzano używane pojazdy z zagranicy, przyczyniając się tym samym do spadku zainteresowania potencjalnych klientów wyrobami rodzimego przemysłu motoryzacyjnego. Według wielu powtarzanych dziś opinii, największy rozwój pojazdów produkowanych w JZS miał miejsce w latach osiemdziesiątych XX wieku. Konstrukcje wówczas opracowane, szczególnie w drugiej połowie tego dziesięciolecia, z powodzeniem były wprowadzane do produkcji w początkach lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Były to już pojazdy konstrukcyjnie i jakościowo dostosowane do panujących wówczas realiów ekonomiczno-gospodarczych oraz wymagań indywidualnych użytkowników.
Jelcz-Laskowice, luty 2013
Wojciech Połomski
Spis treści
Od autora 8
Rozwój zakładów jelczańskich w latach 1984–1989 11
Rozwój samochodów ciężarowych w latach 1984–1989 26
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 342 42
Wiadomości wstępne 42
Samochód skrzyniowy Jelcz S 342 42
Samochód skrzyniowy Jelcz S 342/1 44
Ciągnik siodłowy Jelcz C 342 46
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 410 48
Wiadomości wstępne 48
Ciągnik siodłowy Jelcz C 417 D 50
Ciągnik siodłowy Jelcz C 417 K 55
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 417 K 56
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 D 58
Podwozie samochodowe Jelcz P 416 D/K 62
Samochód skrzyniowy Jelcz S 415 D/K 63
Podwozie samochodowe Jelcz P 415 D 72
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 422 75
Wiadomości wstępne 75
Podwozie samochodowe Jelcz P 422 77
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 422 K 78
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 D 1986/1987 80
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 D 1989/1990 83
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 RHD 84
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 422 D 86
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 620 89
Wiadomości wstępne 89
Ciągnik siodłowy Jelcz C 620 D 91
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 620 K 98
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 620 K, S 620 WW 101
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 642 106
Wiadomości wstępne 106
Podwozie samochodowe Jelcz W 642 K 113
Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 122
Podwozie samochodowe Jelcz P 642 128
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 642 D 129
Samochody ciężarowe Jelcz o układzie napędowo-jezdnym 6×6 132
Wiadomości wstępne 132
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 662 D 141
Samochody dla rolnictwa 145
Wiadomości wstępne 145
Samochód chłodnia Jelcz P 415 Lamberet 147
Zestaw do przewozu zwierząt typu ZR 400: Jelcz SR 415 D i przyczepa ZR 400 148
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 Tico 149
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 642 106
Wiadomości wstępne 106
Podwozie samochodowe Jelcz W 642 K 113
Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 122
Podwozie samochodowe Jelcz P 642 128
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 642 D 129
Samochody ciężarowe Jelcz o układzie napędowo-jezdnym 6×6 132
Wiadomości wstępne 132
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 662 D 141
Samochody dla rolnictwa 145
Wiadomości wstępne 145
Samochód chłodnia Jelcz P 415 Lamberet 147
Zestaw do przewozu zwierząt typu ZR 400: Jelcz SR 415 D i przyczepa ZR 400 148
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 Tico 149
Zestaw do przewozu zwierząt: Jelcz SR 620 WW D z przyczepą ZR 400 151
Samochód warsztatowy Jelcz 317 N-541 153
Samochody sportowe 157
Samochody skrzyniowe Jelcz S 442 PD 4×4 1986 157
Samochody skrzyniowe Jelcz S 442 PD 4×4 1987 165
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 K Hungaroring 1989 179
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 K Hungaroring 1990 181
Rozwój konstrukcji kabin kierowcy w latach 1984–1989 183
Wiadomości wstępne 183
Kabina kierowcy typu 138 191
Kabina kierowcy typu 136 WW 196
Kabina kierowcy typu 135 R 201
Kabina kierowcy typu 136 PD 204
Kabina kierowcy firmy Steyr 206
Epilog 207
Produkcja i rozwój samochodów pożarniczych Jelcz w latach 1984–1989 208
Wiadomości wstępne 208
Prototyp samochodu pożarniczego Jelcz 010 GCBA 5/32 1986–1988 211
Samochód pożarniczy Jelcz 010 GCBA 5/32 1989/1990 215
Rozwój konstrukcji autobusów miejskich w latach 1984–1989 219
Wprowadzenie 219
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 ze wzmocnioną konstrukcją nośną nadwozia 229
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 R (ramowy) 232
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 A (automat) 234
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 M (4-drzwiowy) 236
Autobusy przegubowe Jelcz M 171, M 181, M 161 238
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 Diesel/CNG 249
Rozwój konstrukcji autobusów lokalnych w latach 1984–1989 254
Wprowadzenie 254
Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 120 1988 258
Rozwój konstrukcji autobusów dalekobieżnych i turystycznych w latach 1984–1989 261
Wprowadzenie 261
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T 268
Prototyp autobusu dalekobieżnego Jelcz PR 110 D (tzw. bezbelkowiec) 271
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T Webasto Klima 273
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T Thermo King 275
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz T 120 Webasto Klima 278
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz T 120 Komfort 281
Produkcja autobusów w latach 1984–1989 285
Wprowadzenie 285
Autobus miejski Jelcz PR 110 M 288
Autobus dalekobieżny Jelcz PR 110 D Standard (D Lux) 291
Współpraca polsko-węgierska 300
Wprowadzenie 300
Prototyp polsko-węgierskiego autobusu miejskiego 315
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz M 110 319
Autobus miejski Jelcz M 11 322
Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 11.2 325
Autobus lokalny Jelcz L 11.3 327
Autobus lokalny Jelcz L 11.2 329
Rozmowa z mgrem inż. Janem Dalgiewiczem, dyrektorem naczelnym JZS w latach 1977–1990 332
Bibliografia 346
Historia JZS Jelcz - Zapisy wspomnień
I JZS – Skondensowany rys historyczny
Jerzy Smyk
II Moja praca- wspomnienia
Wiesław Mosiński
III Jelczańskie lata
Jerzy Podlak
IV Nie z jednego pieca...
Zbigniew Świniarski
V Wilniuk
Józef Kiezik
VI Pierwsze lata
Krzysztof Roszczyk
VII Czwórka z Krakowa
Józef Bochenek
VIII Żywot Jelczanina
Jan Bryłkowski
IX Z Wołynia na Dolny Śląsk
Henryk Żygadło
X Ożywczy powiew
Wypowiedź Feliksa Otachla
zanotował: Wojciech Połomski
XI Służba drugiemu człowiekowi
Wypowiedź Stanisława Domagały
zanotował: Wojciech Połomski
XII Nigdy nie było łatwo
Kazimierz Delikat
XIII Wybrane wspomnienia
Kazimierz Górski
XIV Spotkanie
Wypowiedź Henryka Orzechowskiego
zanotował: Marian Łącki
XV Wpływ Jelcza na moje życie
Stanisław Więcek
XVI Jelczańskie Panie
Mieczysław Wodzinowski
XVII Rozwój techniki jelczańskich samochodów ciężarowych
Tadeusz Okowiak
XVIII Z Sybiru do Jelcza
Czesław Steiner
XIX Moje „Wichrowe Wzgórza” w Jelczu i w Szczecinie
Ludwik Solecki
XX JZS- Historia żywym słowem pisana
Kazimierz Rosiewicz
XXI Związki PAFAWAG-u z JELCZEM
Marian Mazur
XXII Wprowadzaliśmy nowoczesne technologie
Zdzisław Rak
XXIII Awangarda
Wit Suchy
XXIV Mój awans
Wiesław Cieśla
XXV Portret
Przedstawienie sylwetki Wiesława Czapli
opracował: Wojciech Połomski
XXVI Zakład Obróbki Mechanicznej
Stanisław Hawro
XXVII Pomagał w potrzebie
Tomasz Wiktorowicz
XXVIII Stałem się Warszawiakiem
Jan Szymanuszka
XXIX Jakość to nie slogan
Jerzy Lipiński
XXX Duma i smutek
Anita Józefkiewicz
XXXI Kabina to twarz ciężarówki
Bronisław Surma
XXXII Było nas wielu
Ryszard Balza
XXXIII Presja na postęp ekonomiczny i organizacyjny
Marian Łącki
XXXIV Dobra szkoła
Leon Szuturma
XXXV Dalekie, nieznane Chiny
Leon Rzepecki
XXXVI Ważni ludzie motoryzacji
Andrzej Borczyński
XXXVII Z sentymentem o Jelczu
Tosia Olejnik
XXXVIII Ludzie i epizody tworzą historię
Jan Dalgiewicz
XXXIX Wielka, podwrocławska Fabryka
Wypowiedź Janusza Owczarka
zanotował: Jan Akielaszek
XL Jelcz, Oława i sport
Edward Bykowski
Rok 2017
Rozwój zakładów jelczańskich w latach 1984–1989 11
Rozwój samochodów ciężarowych w latach 1984–1989 26
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 342 42
Wiadomości wstępne 42
Samochód skrzyniowy Jelcz S 342 42
Samochód skrzyniowy Jelcz S 342/1 44
Ciągnik siodłowy Jelcz C 342 46
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 410 48
Wiadomości wstępne 48
Ciągnik siodłowy Jelcz C 417 D 50
Ciągnik siodłowy Jelcz C 417 K 55
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 417 K 56
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 D 58
Podwozie samochodowe Jelcz P 416 D/K 62
Samochód skrzyniowy Jelcz S 415 D/K 63
Podwozie samochodowe Jelcz P 415 D 72
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 422 75
Wiadomości wstępne 75
Podwozie samochodowe Jelcz P 422 77
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 422 K 78
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 D 1986/1987 80
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 D 1989/1990 83
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 RHD 84
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 422 D 86
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 620 89
Wiadomości wstępne 89
Ciągnik siodłowy Jelcz C 620 D 91
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 620 K 98
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 620 K, S 620 WW 101
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 642 106
Wiadomości wstępne 106
Podwozie samochodowe Jelcz W 642 K 113
Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 122
Podwozie samochodowe Jelcz P 642 128
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 642 D 129
Samochody ciężarowe Jelcz o układzie napędowo-jezdnym 6×6 132
Wiadomości wstępne 132
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 662 D 141
Samochody dla rolnictwa 145
Wiadomości wstępne 145
Samochód chłodnia Jelcz P 415 Lamberet 147
Zestaw do przewozu zwierząt typu ZR 400: Jelcz SR 415 D i przyczepa ZR 400 148
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 Tico 149
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 642 106
Wiadomości wstępne 106
Podwozie samochodowe Jelcz W 642 K 113
Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 122
Podwozie samochodowe Jelcz P 642 128
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 642 D 129
Samochody ciężarowe Jelcz o układzie napędowo-jezdnym 6×6 132
Wiadomości wstępne 132
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 662 D 141
Samochody dla rolnictwa 145
Wiadomości wstępne 145
Samochód chłodnia Jelcz P 415 Lamberet 147
Zestaw do przewozu zwierząt typu ZR 400: Jelcz SR 415 D i przyczepa ZR 400 148
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 Tico 149
Zestaw do przewozu zwierząt: Jelcz SR 620 WW D z przyczepą ZR 400 151
Samochód warsztatowy Jelcz 317 N-541 153
Samochody sportowe 157
Samochody skrzyniowe Jelcz S 442 PD 4×4 1986 157
Samochody skrzyniowe Jelcz S 442 PD 4×4 1987 165
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 K Hungaroring 1989 179
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 K Hungaroring 1990 181
Rozwój konstrukcji kabin kierowcy w latach 1984–1989 183
Wiadomości wstępne 183
Kabina kierowcy typu 138 191
Kabina kierowcy typu 136 WW 196
Kabina kierowcy typu 135 R 201
Kabina kierowcy typu 136 PD 204
Kabina kierowcy firmy Steyr 206
Epilog 207
Produkcja i rozwój samochodów pożarniczych Jelcz w latach 1984–1989 208
Wiadomości wstępne 208
Prototyp samochodu pożarniczego Jelcz 010 GCBA 5/32 1986–1988 211
Samochód pożarniczy Jelcz 010 GCBA 5/32 1989/1990 215
Rozwój konstrukcji autobusów miejskich w latach 1984–1989 219
Wprowadzenie 219
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 ze wzmocnioną konstrukcją nośną nadwozia 229
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 R (ramowy) 232
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 A (automat) 234
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 M (4-drzwiowy) 236
Autobusy przegubowe Jelcz M 171, M 181, M 161 238
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 Diesel/CNG 249
Rozwój konstrukcji autobusów lokalnych w latach 1984–1989 254
Wprowadzenie 254
Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 120 1988 258
Rozwój konstrukcji autobusów dalekobieżnych i turystycznych w latach 1984–1989 261
Wprowadzenie 261
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T 268
Prototyp autobusu dalekobieżnego Jelcz PR 110 D (tzw. bezbelkowiec) 271
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T Webasto Klima 273
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T Thermo King 275
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz T 120 Webasto Klima 278
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz T 120 Komfort 281
Produkcja autobusów w latach 1984–1989 285
Wprowadzenie 285
Autobus miejski Jelcz PR 110 M 288
Autobus dalekobieżny Jelcz PR 110 D Standard (D Lux) 291
Współpraca polsko-węgierska 300
Wprowadzenie 300
Prototyp polsko-węgierskiego autobusu miejskiego 315
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz M 110 319
Autobus miejski Jelcz M 11 322
Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 11.2 325
Autobus lokalny Jelcz L 11.3 327
Autobus lokalny Jelcz L 11.2 329
Rozmowa z mgrem inż. Janem Dalgiewiczem, dyrektorem naczelnym JZS w latach 1977–1990 332
Bibliografia 346
Historia JZS Jelcz - Zapisy wspomnień
Drukarnia ARSGRAF 2013
ISBN 978-83-63999-02-5
Szanowni Państwo,
Przed sobą macie książkę poświęconą jednemu z największych polskich, przemysłowych przedsiębiorstw państwowych, które funkcjonowało w latach 1952 – 1995. Nie jesteśmy autorami tej książki. Jesteśmy tylko autorami inicjatywy i apelu do szerokiego ogółu jelczańskiej społeczności o spisanie wspomnień i utrwalenie w pamięci faktów, które po ułożeniu w szerszą całość tworzyłyby możliwie wierny obraz historii Jelczańskich Zakładów Samochodowych w Jelczu. Na naszą prośbę 40 autorów napisało swe opracowania. Przytoczyło w nich wiele zdarzeń, niekiedy pozornie drobnych, przedstawiło opis swoich losów, splecionych z procesami zachodzącymi w tej fabryce i w tym środowisku. Teksty te zasługują na uwagę i są bezcenne ze względów historycznych. Ich znaczenie jest tym większe, że zawierają dziesiątki nazwisk jelczańskich pracowników tu pracujących w różnych wydziałach, majsterniach, brygadach, zatrudnionych w różnym czasie, a często związanych z fabryką przez całe swoje zawodowe życie. Ich rodziny i potomni czerpać mogą z tej książki wiedzę i być dumnym z dokonań najbliższych im osób.
Publikacja ta pełna autentyzmu, oryginalnej pisowni poszczególnych autorów, zawiera ich osobiste przeżycia, odczucia, osobisty odbiór zdarzeń i toczącego się wokół nich życia. Dołożyliśmy starań dla pieczołowitego zebrania tekstów i zdjęć w celu przygotowania materiału do publikacji. Przy całym szacunku dla każdego indywidualnego opracowania, ze zrozumiałych względów, nie możemy wziąć na siebie odpowiedzialności za treść poszczególnych opracowań, zawartych w nich sformułowań i przywołanych ilustracji. Nasz wysiłek skupił się na dopracowaniu całości i doprowadzeniu do wydania tej książki. Być może obarczona jest ona niedoskonałościami, ale przecież nie jesteśmy profesjonalistami i dlatego prosimy o wyrozumiałość.
Ze swej strony, przygotowując i wydając tę publikację, kierowaliśmy się naszym szacunkiem dla tysięcy Jelczan, dla ich serca, poniesionego przez lata trudu i osiągniętego dorobku.
Potomni zawsze chętnie powinni sięgać po tę książkę...
Jan Dalgiewicz Wojciech Połomski
Jelcz Laskowice, maj 2013
Spis treściI JZS – Skondensowany rys historyczny
Jerzy Smyk
II Moja praca- wspomnienia
Wiesław Mosiński
III Jelczańskie lata
Jerzy Podlak
IV Nie z jednego pieca...
Zbigniew Świniarski
V Wilniuk
Józef Kiezik
VI Pierwsze lata
Krzysztof Roszczyk
VII Czwórka z Krakowa
Józef Bochenek
VIII Żywot Jelczanina
Jan Bryłkowski
IX Z Wołynia na Dolny Śląsk
Henryk Żygadło
X Ożywczy powiew
Wypowiedź Feliksa Otachla
zanotował: Wojciech Połomski
XI Służba drugiemu człowiekowi
Wypowiedź Stanisława Domagały
zanotował: Wojciech Połomski
XII Nigdy nie było łatwo
Kazimierz Delikat
XIII Wybrane wspomnienia
Kazimierz Górski
XIV Spotkanie
Wypowiedź Henryka Orzechowskiego
zanotował: Marian Łącki
XV Wpływ Jelcza na moje życie
Stanisław Więcek
XVI Jelczańskie Panie
Mieczysław Wodzinowski
XVII Rozwój techniki jelczańskich samochodów ciężarowych
Tadeusz Okowiak
XVIII Z Sybiru do Jelcza
Czesław Steiner
XIX Moje „Wichrowe Wzgórza” w Jelczu i w Szczecinie
Ludwik Solecki
XX JZS- Historia żywym słowem pisana
Kazimierz Rosiewicz
XXI Związki PAFAWAG-u z JELCZEM
Marian Mazur
XXII Wprowadzaliśmy nowoczesne technologie
Zdzisław Rak
XXIII Awangarda
Wit Suchy
XXIV Mój awans
Wiesław Cieśla
XXV Portret
Przedstawienie sylwetki Wiesława Czapli
opracował: Wojciech Połomski
XXVI Zakład Obróbki Mechanicznej
Stanisław Hawro
XXVII Pomagał w potrzebie
Tomasz Wiktorowicz
XXVIII Stałem się Warszawiakiem
Jan Szymanuszka
XXIX Jakość to nie slogan
Jerzy Lipiński
XXX Duma i smutek
Anita Józefkiewicz
XXXI Kabina to twarz ciężarówki
Bronisław Surma
XXXII Było nas wielu
Ryszard Balza
XXXIII Presja na postęp ekonomiczny i organizacyjny
Marian Łącki
XXXIV Dobra szkoła
Leon Szuturma
XXXV Dalekie, nieznane Chiny
Leon Rzepecki
XXXVI Ważni ludzie motoryzacji
Andrzej Borczyński
XXXVII Z sentymentem o Jelczu
Tosia Olejnik
XXXVIII Ludzie i epizody tworzą historię
Jan Dalgiewicz
XXXIX Wielka, podwrocławska Fabryka
Wypowiedź Janusza Owczarka
zanotował: Jan Akielaszek
XL Jelcz, Oława i sport
Edward Bykowski
Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz 1990-1994
Wydawnictwa Komunikacji i Łączności 2016
ISBN 978-83-206-1975-1
ISBN 978-83-206-1975-1
Spis treści
Od autora 8 Rozwój zakładów jelczańskich w latach 1990-1994 11 Poszukiwanie inwestora strategicznego i prywatyzacja 24 Autobusy wykonane we współpracy Jelcz – MAN 32 Wiadomości wstępne 32 Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 D-M 37 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 MM 41 Autobusy wykonane we współpracy Jelcz – Volvo 46 Wiadomości wstępne 46 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz 120 MV 60 Prototyp autobusu turystycznego Jelcz T 120 V 1992 rok 64 Autobus przegubowy Jelcz Volvo M 180 67 Prototyp autobusu turystycznego Jelcz T 120 V 1993 rok 76 Produkcja i rozwój samochodów ciężarowych w latach 1990–1994 80 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 410 87 Wiadomości wstępne 87 Ciągnik siodłowy Jelcz C 417 D/2, C 417 D/3, C 417 K 88 Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 D/2, S 416 D/3, S 416 D/4, S 416 D/6, S 416 D/7 90 Podwozie samochodowe Jelcz P 416 K/2, P 416 K/4, P 416 D/2, P 416 D/4 94 Samochód skrzyniowy Jelcz S 415 D/2, S 415 D/3, S 415D/2 AL, S 415 D/3 AL 99 Podwozie samochodowe Jelcz P 415 D 100 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 422 102 Wiadomości wstępne 102 Ciągnik siodłowy Jelcz C 422 D, C 422 D/1, C 422 DM, C 422 D/1M 104 Samochód skrzyniowy Jelcz S 422 D i Jelcz S 422 D/1 110 Podwozie samochodowe Jelcz P 422 K 114 Podwozie samochodowe Jelcz W 422 K 119 Podwozie samochodowe Jelcz P 422 D 120 Podwozie samochodowe Jelcz P 422 DS 122 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 423 124 Wiadomości wstępne 124 Ciągnik siodłowy Jelcz C 423 D/1 124 Samochód skrzyniowy Jelcz S 423 D/1 129 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 424 133 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1993 rok 133 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1994 rok 141 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 620 146 Wiadomości wstępne 146 Ciągniki siodłowe Jelcz C 620 D, C 620/3, C 620/4, C 620/7 147 Samochód skrzyniowy Jelcz S 620 WW/7 150 Podwozie samochodowe Jelcz P 620 WW/7 153 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 622 155 Wiadomości wstępne 155 Podwozie samochodowe Jelcz P 622 D/1 ADR 157 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 623 159 Samochód skrzyniowy Jelcz S 623 D/1 159 Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 623 D/1 163 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 642 166 Wiadomości wstępne 166 Podwozie samochodowe Jelcz W 642 K 167 Podwozie samochodowe Jelcz W 642 DT 170 Podwozie samochodowe Jelcz W 642 K/1 173 Samochód samowyładowczy Jelcz W 642 JZS/Auto-Projekt 175 Samochód samowyładowczy Jelcz 3W 642-01 Sörling 176 Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 642 D ZMiN 179 Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 182 Podwozie samochodowe Jelcz P 642 192 Samochód skrzyniowy Jelcz S 642 K.CL 201 Samochody ciężarowe Jelcz o układzie napędowo-jezdnym 4×4 i 6×6 203 Wiadomości wstępne 203 Podwozia samochodowe Jelcz P 442, P 442 DS 206 Projekt podwozia samochodu Jelcz P 662 D/1, P662 K/D 211 Prototyp podwozia samochodowego Jelcz P 662 D/1 213 Produkcja i rozwój samochodów pożarniczych Jelcz w latach 1990–1994 218 Wiadomości wstępne 218 Samochód pożarniczy Jelcz 010 GCBA 5/32 1992 rok 220 Prototyp samochodu ratownictwa technicznego Jelcz RT 001 223 Prototyp samochodu pożarniczego Jelcz 012 Schmitz GCBA 3,8/16 226 Samochód pożarniczy Jelcz 010 GCBA 5/32 1994 rok 230 Samochód pożarniczy Jelcz 014 GCBA 5/32 235 Prototyp samochodu pożarniczego Jelcz 016 GCBA 4/32/4 238 Prototyp ciężkiego samochodu pożarniczego Jelcz 020 GCBA 11/32 241 Prototyp ciężkiego samochodu ratowniczo-gaśniczego Jelcz P 442 D.SL Rosenbauer 244 Rozwój i produkcja autobusów miejskich w latach 1990–1994 247 Wiadomości wstępne 247 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz 120 M 247 Autobus miejski Jelcz 120 M 253 Autobus miejski Jelcz 120 MN 266 Autobus miejski 120 M – próby modernizacji 272 Prototyp autobusu niskopodłogowego Jelcz MN 120 M 282 Autobusy lokalne 290 Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 120 290 Rozwój i produkcja autobusów dalekobieżnych i turystycznych w latach 1990–1994 294 Wiadomości wstępne 294 Prototyp autobusu dalekobieżnego Jelcz PR 110 DC 297 Prototyp autobusu dalekobieżnego Jelcz PR 110 DC „Spectra” 299 Autobusy turystyczne Jelcz T 120 303 Autobusy Jelcz 120 z silnikami LIAZ 320 Wiadomości wstępne 320 Autobus dalekobieżny Jelcz D 120 Standard (D 120 Lux) 323 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz M 120 329 Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 120 331 Założenia konstrukcyjne autobusu lokalnego Jelcz 120 M/L 334 Autobusy Jelcz na zamówienie 337 Wiadomości wstępne 337 Prototyp autobusu Jelcz PR 110 D „MONAR” 337 Prototyp autobusu Jelcz D 120 Sypialny 341 Prototyp autobusu Jelcz D 120 Konferencyjny 344 Niezrealizowane plany 350 Współpraca JZS z ASP we Wrocławiu 355 Rozmowa z Jerzym Cyrulikiem 368 Rozwój konstrukcji kabin kierowcy w latach 1990–1994 373 Wiadomości wstępne 373 Kabina kierowcy typu 134 M 374 Kabina kierowcy typu 134 M/93 378 Bibliografia 380
Cykl książek "Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz..." można nabyć bezpośrednio w księgarni internetowej Wydawcy:
Historia JZS Jelcz - Zapisy wspomnień
Wydanie II rozszerzone
Drukarnia ARSGRAF 2017
ISBN 978-83-63999-17-9
Szanowni Państwo,
Przed sobą macie książkę poświęconą jednemu z największych polskich, przemysłowych przedsiębiorstw państwowych, które funkcjonowało w latach 1952 – 1995. Nie jesteśmy autorami tej książki. Jesteśmy tylko autorami inicjatywy i apelu do szerokiego ogółu jelczańskiej społeczności o spisanie wspomnień i utrwalenie w pamięci faktów, które po ułożeniu w szerszą całość tworzyłyby możliwie wierny obraz historii Jelczańskich Zakładów Samochodowych w Jelczu. Na naszą prośbę 40 autorów napisało swe opracowania. Przytoczyło w nich wiele zdarzeń, niekiedy pozornie drobnych, przedstawiło opis swoich losów, splecionych z procesami zachodzącymi w tej fabryce i w tym środowisku. Teksty te zasługują na uwagę i są bezcenne ze względów historycznych. Ich znaczenie jest tym większe, że zawierają dziesiątki nazwisk jelczańskich pracowników tu pracujących w różnych wydziałach, majsterniach, brygadach, zatrudnionych w różnym czasie, a często związanych z fabryką przez całe swoje zawodowe życie. Ich rodziny i potomni czerpać mogą z tej książki wiedzę i być dumnym z dokonań najbliższych im osób.
Publikacja ta pełna autentyzmu, oryginalnej pisowni poszczególnych autorów, zawiera ich osobiste przeżycia, odczucia, osobisty odbiór zdarzeń i toczącego się wokół nich życia. Dołożyliśmy starań dla pieczołowitego zebrania tekstów i zdjęć w celu przygotowania materiału do publikacji. Przy całym szacunku dla każdego indywidualnego opracowania, ze zrozumiałych względów, nie możemy wziąć na siebie odpowiedzialności za treść poszczególnych opracowań, zawartych w nich sformułowań i przywołanych ilustracji. Nasz wysiłek skupił się na dopracowaniu całości i doprowadzeniu do wydania tej książki. Być może obarczona jest ona niedoskonałościami, ale przecież nie jesteśmy profesjonalistami i dlatego prosimy o wyrozumiałość.
Ze swej strony, przygotowując i wydając tę publikację, kierowaliśmy się naszym szacunkiem dla tysięcy Jelczan, dla ich serca, poniesionego przez lata trudu i osiągniętego dorobku.
Można było się spodziewać, że wydany w 2013 roku nakład tej książki zostanie szybko wyczerpany. Nadal istnieje żywe zainteresowanie dostępem do niej. Z uwagi na te społeczne oczekiwania oraz ze względu na przypadające w 2017 r. doniosłe w jelczańskim środowisku rocznice, a więc XXX- lecie nadania praw miejskich dla Jelcza-Laskowic oraz 65- tą rocznicę powołania do życia Jelczańskich Zakładów Samochodowych JELCZ sp. z o.o., pielęgnująca tradycję JZS zainspirowała II-gie wydanie tej publikacji.
Zarząd JELCZ sp. z o.o. w osobach Prezesa Zarządu Pana Łukasza Dudkowskiego oraz Wiceprezesa Pana Leona Szuturmy podjął inicjatywę ponownego wydania książki w 2017 r.
To przedsięwzięcie zmierza m.in. do tego aby członkom Załogi rozwijającej się JELCZ sp. z o.o. umożliwić bliższe zapoznanie się z historią JZS oraz historią powstania miasta Jelcz-Laskowice.
Inicjatywa ta jest ukłonem zarówno wobec byłych pracowników JZS, jak i ich rodzin, sąsiadów, znajomych i potomnych- zwłaszcza młodego pokolenia.
Autorzy opracowania pt. "Historia JZS JELCZ Zapisy wspomnień" dołożyli starań, by ukazało się jego II-gie wydanie. Zadbali jednocześnie o to, by świadkowie historii JZS oraz powstania młodego, rozwijającego się miasta Jelcz-Laskowice, a także potomni mieli możliwość sięgnięcia po tę książkę.
Jan Dalgiewicz Wojciech Połomski
Jelcz Laskowice, wrzesień 2017 r.
I JZS – Skondensowany rys historyczny Jerzy Smyk II Moja praca- wspomnienia Wiesław Mosiński III Jelczańskie lata Jerzy Podlak IV Nie z jednego pieca... Zbigniew Świniarski V Wilniuk Józef Kiezik VI Pierwsze lata Krzysztof Roszczyk VII Czwórka z Krakowa Józef Bochenek VIII Żywot Jelczanina Jan Bryłkowski IX Z Wołynia na Dolny Śląsk Henryk Żygadło X Ożywczy powiew Wypowiedź Feliksa Otachla zanotował: Wojciech Połomski XI Służba drugiemu człowiekowi Wypowiedź Stanisława Domagały zanotował: Wojciech Połomski XII Nigdy nie było łatwo Kazimierz Delikat XIII Wybrane wspomnienia Kazimierz Górski XIV Spotkanie Wypowiedź Henryka Orzechowskiego zanotował: Marian Łącki XV Wpływ Jelcza na moje życie Stanisław Więcek XVI Jelczańskie Panie Mieczysław Wodzinowski XVII Rozwój techniki jelczańskich samochodów ciężarowych Tadeusz Okowiak XVIII Z Sybiru do Jelcza Czesław Steiner XIX Moje „Wichrowe Wzgórza” w Jelczu i w Szczecinie Ludwik Solecki XX JZS- Historia żywym słowem pisana Kazimierz Rosiewicz XXI Związki PAFAWAG-u z JELCZEM Marian Mazur XXII Wprowadzaliśmy nowoczesne technologie Zdzisław Rak XXIII Awangarda Wit Suchy XXIV Mój awans Wiesław Cieśla XXV Portret Przedstawienie sylwetki Wiesława Czapli opracował: Wojciech Połomski XXVI Zakład Obróbki Mechanicznej Stanisław Hawro XXVII Pomagał w potrzebie Tomasz Wiktorowicz XXVIII Stałem się Warszawiakiem Jan Szymanuszka XXIX Jakość to nie slogan Jerzy Lipiński XXX Duma i smutek Anita Józefkiewicz XXXI Kabina to twarz ciężarówki Bronisław Surma XXXII Było nas wielu Ryszard Balza XXXIII Presja na postęp ekonomiczny i organizacyjny Marian Łącki XXXIV Dobra szkoła Leon Szuturma XXXV Dalekie, nieznane Chiny Leon Rzepecki XXXVI Ważni ludzie motoryzacji Andrzej Borczyński XXXVII Z sentymentem o Jelczu Tosia Olejnik XXXVIII Ludzie i epizody tworzą historię Jan Dalgiewicz XXXIX Wielka, podwrocławska Fabryka Wypowiedź Janusza Owczarka zanotował: Jan Akielaszek XL Jelcz, Oława i sport Edward Bykowski
XLI Aktywna księgowość
Kazimierz Kawalec
XLII Dwa filary jelczańskiej ochrony zdrowia
Wypowiedz dra nauk med. Franciszka Supersona zanotował: Jan Akielaszek
XLIII Krajobraz po bitwie. Fragmenty
Michał Szczupak
XLIV Mój jubileusz
Andrzej Pyzio
XLV W labiryncie wspomnień
Jerzy Urbaniak
XLVI Zachować w pamięci
Wojciech Połomski
XLVII Siła i Honor
Łukasz Dudkowski
Indeks nazwisk
Rok 2020
Typy Broni i Uzbrojenia. Nr 229Samochód wysokiej mobilności średniej ładowności Jelcz 442
Agencja Wydawnicza CB
ISBN 978-83-7339-254-0
Zeszyt prezentuje jeden z najnowocześniejszych samochodów ciężarowo-terenowych wprowadzanych od kilku lat na wyposażenie Wojska Polskiego. Przedstawiono historię rozwoju, wersje i odmiany produkowane seryjnie, budowę, dane techniczne i osiągi taktyczno-techniczne samochodu ciężarowego Jelcz 442.
Pierwsze prace konstrukcyjne nad nowym wojskowym samochodem ciężarowym średniej ładowności w układzie 4x4 rozpoczęto w ówczesnej firmie Jelcz-Komponenty Sp. z o.o. w Jelczu-Laskowicach pod Wrocławiem w 2006 roku. Prototyp ukończono w 2007 roku. W następnych latach pojazd był dopracowywany i dostosowywany do podwyższonych wymagań wojska. Prezentacja nowego pojazdu odbyła się na XXI MSPO w Kielcach w 2013 roku. W listopadzie 2013 r. MON zakupił w firmie Jelcz-Komponenty Sp. z o.o. pierwsze 910 samochodów ciężarowych Jelcz 442.32, które dostarczono w latach 2014-2018.
Książkę można kupić:
Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz 1995-1998 Wydawnictwa Komunikacji i Łączności 2020  Spis treści Od autora 9 Podziękowania 10
Rozwój i funkcjonowanie zakładów jelczańskich w latach 1995–1998 11 Rok 1995 18 Rok 1996 34 Rok 1997 40 Rok 1998 47
Montaż i produkcja pojazdów Mercedes-Benz w Zakładach Samochodowych „Jelcz”
SA 56 Samochody ciężarowe 57 Autobusy 63 Autobus miejski Mercedes-Benz O405N2/Jelcz M 122 66 Autobus przegubowy Mercedes-Benz O405GN2/Jelcz M 182 74 Produkcja midibusów turystycznych Mercedes-Benz O614D VARIO / O814D VARIO
1996–1999 77
Powstanie i działalność „Vito-Jelcz” Sp. z o.o. 85 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 422 101
Wiadomości wstępne 101 Ciągnik siodłowy Jelcz C 422 DM 1995–1998 105 Ciągnik siodłowy Jelcz C 422 MB 1996–1998 108 Ciągnik siodłowy Jelcz C 422 D/4 1996–1998 110 Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 D/4 1996 rok 113 Samochód skrzyniowy Jelcz S 422 D AL i S 422 D/1 AL 1995–1998 116 Podwozia samochodowe Jelcz P 422 K i P 422 K 1995–1998 120 Podwozia samochodowe Jelcz P 422 DS 1995–1998 126 Wielkość produkcji 127
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 423 128 Wiadomości wstępne 128 Ciągnik siodłowy Jelcz C 423 D/1 1995–1998 129 Ciągnik siodłowy Jelcz C 423 MB 1996–1998 133 Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 423 MB 1997 rok 135 Wielkość produkcji 138
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 424 139 Wiadomości wstępne 139 Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 424 MAX 1993 rok (nr 1) 141 Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 424 MAX 1994 rok (nr 2) 143 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1994 rok (nr 3) 146 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1994 rok (nr 4) 146 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1994 rok (nr 5) 148 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1995 rok (nr 7) 149 Ciągniki siodłowe Jelcz C 424 MAX 1995 rok (nr 9 i 10) 149 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1995 rok (nr11) 152 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1995 roku (nr 12) 153 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1995 rok (nr 13) 154 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1995 rok (nr 15) 155 Ciągnik siodłowy Jelcz C 424 MAX 1996 rok (nr 16) 158 Epilog 159
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 425 MB 1995 rok 164 Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 642 169
Wiadomości wstępne 169 Podwozia samochodowe Jelcz W 642 K, W 642 BB, W 642 K/1 1995 rok 178 Podwozie samochodowe Jelcz P 642 K BC 1995–1998 180 Podwozie samochodowe Jelcz P 642 K CL/P 642 K ADR 1995–1998 183 Podwozie samochodowe Jelcz P 642 KN 1996–1998 185 Samochód samowyładowczy Jelcz W 642 K 1996–1998 190 Podwozie samochodowe Jelcz P 642 K/1 1998 rok 193 Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 K/1 BF 1998 rok 195 Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 D/1 BG 1998 rok 196 Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 D/1 BK ADR 1998 rok 198 Wielkość produkcji 199
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 622 200 Wiadomości wstępne 200 Projekt podwozia samochodowego Jelcz P 622-I, P 622-II, P 622-III 201 Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 622 D/1 1995 rok 205 Podwozie samochodowe Jelcz P 622 K 1996 rok 207 Samochód skrzyniowy Jelcz S 622 D/ S 622 D AL 1996–1998 209 Samochód skrzyniowy Jelcz S 622 D/2 1996 rok 211 Podwozie samochodowe Jelcz P 622 D 1996 rok 213 Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 622 D 1997 rok 216 Samochód skrzyniowy Jelcz S 622 D AL MON 1998 rok 219 Wielkość produkcji 221
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 623 222 Wiadomości wstępne 222 Samochód skrzyniowy Jelcz S 623 D 1995 rok 225 Prototyp podwozia samochodowego Jelcz P 623 D/2 1996 rok 226 Wielkość produkcji 228
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 842 229 Wiadomości wstępne 229 Projekt samochodu samowyładowczego Jelcz W 842-I, W 842-II, W 842-III 229 Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 842 K 1997 rok 231 Samochód samowyładowczy Jelcz W 842 K Sӧrling 1997 rok 234 Podwozie samochodowe Jelcz P 842 K 1998 rok 238
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 442 242 Wiadomości wstępne 242 Podwozie samochodowe Jelcz P 442 DS 1995–1998 244 Podwozie samochodowe Jelcz P 442 D SL 1995–1998 245
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 662 247 Wiadomości wstępne 247 Podwozie samochodowe Jelcz P 662 K/1 (ADR) 1995 rok 249 Podwozie samochodowe Jelcz P 662 K 1995–1997 251 Podwozie samochodowe Jelcz P 662 D/1 (ADR) 252 Podwozie samochodowe Jelcz P 662 D/1 MON 1995–1998 254
Rozwój i produkcja samochodów pożarniczych 1995–1998 259 Wiadomości wstępne 259 Samochody pożarnicze Jelcz 010 GCBA 5/32, 010 NH30 GCBA 5/24 1995–1998 264 Samochód pożarniczy Jelcz 010 M GCBA 4/32 1995–1998 271 Projekt ciężkiego samochodu pożarniczego Jelcz 010 GCBA 7/32/4 1995 rok
273 Projekt ciężkiego samochodu pożarniczego Jelcz 021 GCBA 8/32/1 1995 rok 275 Samochód pożarniczy Jelcz 010 R GCBA 5/24 1996–1998 277 Samochody pożarnicze Jelcz 014 GCBA 5/32, 014 NH30 GCBA 5/24 1995–1998 281 Samochód pożarniczy Jelcz 014 R GCBA 5/24 1996–1998 285 Prototyp samochodu pożarniczego Jelcz 022 GBA 2/20 1996 rok 286 Samochód pożarniczy Jelcz 021 GCBA 11/32 1997 rok 294 Samochód pożarniczy Jelcz 009 GBM 2,5/8 1998 rok 299 Prototyp samochodu pożarniczego Jelcz 024 GBA 2/20 1998 rok 301 Prototyp samochodu ratownictwa drogowego Jelcz 032 SLRt 1998 rok 305 Pojazdy pożarnicze na podwoziach marki Jelcz 308 Schmitz GmbH – Niemcy 308 Rosenbauer International AG – Austria 311 Fabryka Urządzeń Budowlanych „Bumar Koszalin” SA – Polska 312 Fabryka Maszyn Budowlanych „FAMABA” Głogów – Polska 315 Wielkość produkcji 316
Autobusy miejskie Jelcz 120 M 317 Wiadomości wstępne 317 Autobus miejski Jelcz 120 M 1995–1998 322 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz 120 M 1996 rok 329 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz 120 MMB 1995 rok 332 Autobus miejski Jelcz 120 M zmodernizowany 1997–1998 335 Autobus miejski Jelcz 120 MM/1 1996–1997 338 Autobus miejski Jelcz 120 MM/2 1997–1998 340 Wielkość produkcji 342 Epilog 342
Autobusy miejskie Jelcz 120 M zasilane LPG 345 Autobus miejski Jelcz 120 M/2 LPG 1994 rok 345 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz 120 MD 1998 rok 347 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz 120 M/2 LPG 1998 rok 351
Nadwozia trolejbusów Jelcz 120 MT i Jelcz M 121 MT 354 Wiadomości wstępne 354 Trolejbus PNTKM/ Jelcz 120 MT 355 Prototyp trolejbusu niskopodłogowego PNTKM/ Jelcz M 121 MT 356
Autobusy niskopodłogowe Jelcz M 121 358 Prototyp autobusu niskopodłogowego Jelcz MN 120 M 358 Autobus niskopodłogowy Jelcz M 121 M 1995–1996 360 Autobus niskopodłogowy Jelcz M 121 1995–1996 366 Autobus niskopodłogowy Jelcz M 121 MB 1996 rok 368 Modernizacja autobusów niskopodłogowych 369 Prototyp zmodernizowanego autobusu niskopodłogowego Jelcz M 121 MB/1 1996
rok 373 Prototyp zmodernizowanego autobusu niskopodłogowego Jelcz M 121 M/1 1996
rok 376 Autobusy niskopodłogowe Jelcz M 121 MB/1 i Jelcz M 121 M/1 1997–1998 378
Niskopodłogowy autobus miejski Jelcz M 125 Dana 387 Prototyp niskopodłogowego autobusu miejskiego Jelcz M 125 387 Niskopodłogowy autobus miejski Jelcz M 125 Dana 395 Epilog 397
Niskopodłogowe autobusy przegubowe Jelcz M 181 398 Wiadomości wstępne 398 Prototyp niskopodłogowego autobusu przegubowego Jelcz M 181 MB 1995 rok
399 Niskopodłogowy autobus przegubowy Jelcz M 181 MB 1996 rok 403 Prototyp zmodernizowanego niskopodłogowego autobusu przegubowego Jelcz M 181
MB/1 1996 rok 407 Niskopodłogowy autobus przegubowy Jelcz M 181 MB/1 1996–1998 409 Niskopodłogowy autobus przegubowy Jelcz M 181 M/1 1997–1998 413 Podsumowanie 416
Prototyp niskopodłogowego autobusu miejskiego Jelcz M 183 M 1998 rok 417 Autobusy lokalne Jelcz L 120 1995–1998 423
Wiadomości wstępne 423 Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 120 1995 rok 425 Autobus lokalny Jelcz L 120 1996–1998 427
Autobusy Jelcz klasy „midi” 1995–1998 432 Wiadomości wstępne 432 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz M 070 1995 rok 433 Prototyp autobusu miejskiego Jelcz M 081 „Midi-bus” 1998 rok 438
Autobusy dalekobieżne i międzymiastowe Jelcz T 120 443 Wiadomości wstępne 443 Autobusy Jelcz T 120 w latach 1995–1996 450 Autobusy Jelcz T 120 (zmodernizowane) produkowane w latach 1995–1997 454 Autobus dalekobieżny Jelcz T 120/1 1998 rok 459 Autobusy dalekobieżne Jelcz T 120 M 1995–1998 461 Autobusy dalekobieżne Jelcz T 120 MB 1995–1997 466 Prototyp autobusu wysokopodłogowego Jelcz T 120 Ewa 1997 rok 470 Prototyp wysokopodłogowego autobusu międzymiastowego Jelcz T 123 MB Ewa 1998
rok 476 Autobusy międzymiastowe Jelcz T 120/2 Ewa i T 120/3 Ewa 1998 rok 482
Powrót marki Jelcz na rynek wschodni 487 Wiadomości wstępne 487 Spółka akcyjna „Nordtrol” 488 Eksport autobusów Jelcz do Rosji 495
Współpraca ZS Jelcz SA z ASP we Wrocławiu 1995–1998 499 Charakterystyki silników wysokoprężnych stosowanych w pojazdach Jelcz 507
Typy kabin kierowcy stosowane w samochodach ciężarowych marki „Jelcz” 509 Bibliografia 509
Książkę można kupić: Armatki wodne- Pojazdy specjalne do rozpraszania demonstracji. Tajna polska specjalność Agencja Wydawnicza CB 2021  Spis treści Szczypta historii Armatka wodna Hydromil II M Teraźniejszość armatek wodnych Książkę można kupić: JELCZ- 70 lat Agencja Wydawnicza CB 2022  Szanowni Państwo, 15 marca 2022 roku minęło 70 lat od momentu utworzenia
przedsiębiorstwa państwowego o nazwie: „Jelczańskie Zakłady Samochodowe w
budowie”. Przez wiele lat istnienia przedsiębiorstwo to było
największym w naszym kraju producentem wielko pojemnych autobusów, samochodów
ciężarowych dużej ładowności oraz pojazdów pożarniczych, specjalnych i
specjalizowanych. Początki produkcji zakładów to nadwozia posiadające drewniany
szkielet, karosowane na podwoziach samochodów ciężarowych. Kamieniami milowymi
w historii były z pewnością zakupione licencje na produkcję autobusów
Skoda-Karosa i Berliet oraz samochodów ciężarowych austriackiej firmy
Steyr-Daimler-Puch. W przeciągu siedmiu dekad, różnie toczyły się losy
przedsiębiorstwa. Przemiany społeczno-ekonomiczno-gospodarcze początku lat
dziewięćdziesiątych XX wieku, spowodowały przekształcenie tego wielkiego
producenta pojazdów użytkowych z przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną.
Kolejnym krokiem było wydzielenie ze
struktur istniejącej spółki trzech tzw. spółek-córek: Jelcz-Samochody Ciężarowe,
Jelcz-Komponenty i Polskie Autobusy. Obecnie produkcją pojazdów marki Jelcz zajmuje się
przedsiębiorstwo noszące nazwę Jelcz Sp. z.o.o, funkcjonujące w latach
2001-2014 pod nazwą: Jelcz-Komponenty Sp. z.o.o Dzisiejszy profil produkcji przedsiębiorstwa to głównie
samochody ciężarowe dwu-, trzy i czteroosiowe: samochody skrzyniowe, podwozia
samochodowe, ciągniki siodłowe. Pojazdy produkowane są głównie na potrzeby
Wojska Polskiego. Niniejsze wydawnictwo powstało w celu uczczenia
jubileuszu 70-lecia obecności marki Jelcz na rynku. Naszym głównym zamysłem- jako autorów niniejszej
publikacji- było wybranie spośród wielu tysięcy zgromadzonych fotografii, tylko
siedemdziesięciu. Miały być to zdjęcia
najlepiej obrazujące historię produkcji pojazdów, rozwój konstrukcji, a zarazem
miały być to pojazdy najbardziej charakterystyczne i kojarzone z marką „Jelcz”. W pełni zdajemy sobie sprawę z faktu, iż owa publikacja
nigdy nie ujrzałaby światła dziennego, gdyby przez siedem dekad jelczańskim pojazdom
nie towarzyszyliby fotografowie, zarówno artyści fotograficy jak i ludzie
zajmujący się fotografią amatorską. Publikacja jest więc hołdem dla pracy
wszystkich patrzących na jelczańskie pojazdy przez wizjer aparatu
fotograficznego, o których nie można zapomnieć: Tadeusz
Barbacki, Jan Janota, Alicja Konopka, Marek Koch, Leonard Idziak, Jan
Langiewicz, Zdzisław Maj, Eugeniusz Pastenaci, Jolanta Pietrzyk, Andrzej J.
Pisarski, Gabriela Połomska, Jerzy Smyk, Lidia Samulska, Stanisława Sokołowska,
Zygmunt Szczepaniak, Włodzimierz Sztejnwald, Marek Trzeciakowski, Rafał Zajas,
Stanisław Żak. Publikację
chcemy także zadedykować wszystkim byłym i obecnym pracownikom tworzącym
pojazdy marki „Jelcz” oraz miłośnikom pojazdów, które przez siedem opuściły
mury jelczańskiego przedsiębiorstwa. Wojciech Połomski Ryszard Szymański Album można zamówić: |
Fajnie się ogląda takie stare samochody. Mają one świetni klimat, istna gratka dla każdego pasjonata!
OdpowiedzUsuńDziękuję serdecznie
UsuńSuper wpis. Pozdrawiam i czekam na więcej.
OdpowiedzUsuńBardzo mi miło to czytać. Dziękuję 😀
Usuń